Urodził się w 1921 roku w Homlu na Białorusi, ale później
zamieszkał z rodzicami w Warszawie. Pochodził z biednej rodziny żydowskiej. Gdy
miał czternaście lat, zmarła mu matka. Przed wojną ukończył gimnazjum. W czasie
drugiej wojny światowej był członkiem „Bundu” – Powszechnego Żydowskiego
Związku Robotniczego, a w 1942 roku współzałożycielem Żydowskiej Organizacji
Bojowej. Brał udział w powstaniu w getcie warszawskim. Po śmierci Mordechaja
Anielewicza został jego ostatnim przywódcą.
Marek Edelman (jid. מאַרעק
עדעלמאַן; data i miejsce
urodzin nieznane, przyjęto 1 stycznia 1922 w Warszawie lub 1 stycznia 1919 w
Homlu, zm. 2 października 2009 w Warszawie – polski działacz polityczny i
społeczny żydowskiego pochodzenia, lekarz kardiolog, jeden z przywódców
powstania w getcie warszawskim, kawaler Orderu Orła Białego.
 |
|
Na ścianie budynku przy ul. Bojowników Getta Warszawskiego
6a w Łodzi powstał Mural Marka Edelmana. Jego autorem jest Dariusz Paczkowski,
społecznik, street-artowiec, performer, animator kultury, koordynator
ogólnopolskich akcji na rzecz demokracji i praw człowieka.
Na malowidle Marek
Edelman przedstawiony jest jako młody człowiek, trzymający w ręku żonkil -
symbol życia i nadziei. Takie same wizerunki są już w Warszawie i Żywcu.
Projekt zrealizowali Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi oraz Fundacja
Klamra. fot. Dariusz Marek Gierej
|
Po wojnie wyjechał z Polski, ale powrócił i w 1946 roku na
stałe osiadł w Łodzi. Tutaj rozpoczął studia medyczne, na które zapisała go
żona Alicja. Po ukończeniu ich rozpoczął współpracę z profesorem Janem Mollem.
Uznał, że jako lekarz nadal może odpowiadać za ludzkie życie, pojmować jego
cenę i chronić je. Został lekarzem jakby w odwecie dla śmierci, z którą spotkał
się w getcie. Dzięki temu stale toczy swój wyścig z Bogiem:
„Pan Bóg chce już zgasić świeczkę, a ja muszę szybko osłonić
płomień, wykorzystując Jego chwilową nieuwagę. Niech się pali choć troszkę
dłużej, niż On by sobie życzył.”
Asystował profesorowi Mollowi w operacjach na otwartym sercu
w stanie zawału. Jest współautorem pracy doktorskiej „Zawał serca”. W kwestii
medycyny jest autorytetem. W 1971 roku opracował i wprowadził w Polsce
rewolucyjną metodę leczenia schorzeń sercowych. Dzięki niej uratowano wiele
osób, które bez takiej operacji nie przeżyłyby zawału.
W 1968 roku z powodów politycznych nie przyjęto jego pracy
habilitacyjnej. Urządzona wówczas antyżydowska nagonka zmusiła jego żonę i
dzieci do emigracji. On pozostał. Na wielokrotnie zadawane na spotkaniach
autorskich pytanie: „dlaczego?”, ma w zwyczaju odpowiadać: „Ktoś przecież
musiał zostać z tymi wszystkimi, którzy tu zginęli.”
Związany z opozycją demokratyczną: w latach 1976 - 80
działał w Komitecie Obrony Robotników (KOR), był członkiem Niezależnego
Samorządowego Związku Zawodowego (NSZZ) „Solidarność”. Brał udział w obradach
Okrągłego Stołu, był posłem na Sejm (1989 –1993). Od ponad pięćdziesięciu lat
związany jest z Łodzią, a w 1999 roku został łodzianinem roku. Zapytany wówczas
o to, co jest najważniejsze w życiu odpowiedział: „ (...) w zasadzie
najważniejsze jest samo życie. A jak już jest życie, to najważniejsza jest wolność.
A potem oddaje się życie za wolność. I już nie wiadomo, co jest najważniejsze.”
17 kwietnia 1998 roku prezydent RP Aleksander Kwaśniewski
uhonorował Marka Edelmana najwyższym polski odznaczeniem – Orderem Orła
Białego. 11 kwietnia 2008 r. Prezydent Francji Nicolas Sarkozy przyznał Markowi
Edelmanowi Order Komandora Legii Honorowej. Odznaczenie wręczono 15 kwietnia
2008 r. w Ambasadzie Francji w Warszawie.
Marek Edelman zmarł 2 października 2009 w Warszawie,
pochowany na cmentarzu żydowskim.
Edelman napisał trzy książki: „Getto walczy”, „Strażnik”
oraz dzieło naukowe z dziedziny kardiologii „Zawał serca”.
Sylwetkę Marka Edelmana – jako człowieka, lekarza,
uczestnika i dowódcy powstania w getcie warszawskim prezentuje w swoim
wywiadzie – książce „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanna Krall.
Opracowanie na podstawie informacji w Internecie.
